Griezelen in de Nederlandse stadsgevangenis

Halloween staat voor de deur en dat betekent dat we weer op zoek gaan naar griezelige Nederlandse plekken! In onze speurtocht kwamen we onder andere terecht bij historische stadsgevangenissen. In de middeleeuwen kon je hier maar beter ver van weg blijven. Sommige van deze gevangenissen zijn bewaard gebeleven en zijn als museum te bezoeken, maar andere historische gevangenissen hebben een andere functie gekregen. In dit blog kijken we naar oude stadsgevangenissen die je kan bezoeken als museum.

Gevangenisstraffen

De gevangenisstraf als straf bestaat eigenlijk pas sinds 1830. Voor die tijd werden mensen wel opgesloten, maar dat was dan vaak voor korte tijd. De Vierschaar, de voorloper van de rechtbank zoals we die vandaag de dag kennen, kwam 4 x per jaar (ieder seizoen) bijeen om te beslissen over het lot van de gevangenen. Kregen ze een boete of een schandstraf? Werden ze uit de stad verbannen? Of werd het een lijf- of doodstraf? De straf werd na de uitspraak meteen voltrokken. Lijf- en doodstraffen waren erg in trek onder de Nederlandse bevolking. Er was in die tijd niet veel vermaak, dus wanneer er iemand publiekelijk werd gestraft wilde iedereen erbij zijn. Hoe groter de ellende, hoe leuker men het vond. Ze namen zelfs hun kinderen mee! Hieronder volgt een aantal nog bestaande gevangenissen van vroeger die je kan bezoeken.

De Gevangenpoort in Den Haag

Den Haag was, toen Nederland nog een Republiek was, het belangrijkste politieke centrum van Holland. De graaf van Holland vestigden zich in het huidige Binnenhof dat werd beveiligd door de zogeheten Voorpoort. Vanaf 1428 werd deze poort een gevangenis en veranderde de naam in de Gevangenpoort. Dat bleef het maar liefst 4 eeuwen lang. Belangrijke en onbelangrijke Hollandse burgers kwamen hier terecht voor de meest uiteenlopende misdaden. De gewone burger deelde een cel met tot wel 20 anderen, terwijl belangrijke burgers een eigen vertrek kregen. De martelingen die ze moesten ondergaan waren echter voor iedereen hetzelfde. Eerder schreven wij een blog over deze bijzondere locatie. Je leest het blog hier.

Gravensteen in Zierikzee

Als je in Zeeland bent, is het zeker de moeite waard om het Stadhuismuseum en het aangrenzende Gravensteen te bezoeken. Gravensteen stamt uit 1524 en de oude cellen zijn bijzonder goed bewaard gebleven. De namen van sommige gevangenen staan zelfs nog in de houten muren gekerfd! Bekende gevangenen zoals de Duinkerkere kapers en Jan Rap hebben tussen de muren gebivakkeerd. De Duinkerker kapers waren tijdens de Tachtigjarige Oorlog zeer actief op zee. Deze “piraten” waren een gevaar voor onder andere de VOC. Gevangengenomen kapers kregen de zwaarste straffen. Jan Rap (bijnaam voor Jan Machielse van der Made) stak een onderschout met een mes in het been. De man overleefde dit niet waardoor Van der Made ineens een politiemoordenaar was. Zijn doodstraf werd omgezet naar brandmerking en verbanning, maar omdat hij zich niet aan de regels hield verloor hij 10 jaar later alsnog zijn hoofd. Gravensteen is tot 1923 een huis van bewaring gebleven.

Het Steen in Delft

Stadsgevangenis Het Steen in Delft kreeg deze naam omdat dit het enige stenen gebouw in Delft was tijdens de middeleeuwen. Het prachtige historische stadhuis werd later aan deze toren vastgebouwd. De bekendste gevangene van Het Steen is wel Balthasar Gerards: de man die Willem van Oranje doodschoot. Gerards is verschrikkelijk gemarteld, niet omdat hij niet meteen de moord bekende, maar omdat men dacht dat hij een handlanger had. De folteringen vonden plaats in de kelder van stadsgevangenis Het Steen. Helaas is die ruimte niet bewaard gebleven, maar de cellen bovenin de toren zijn nog wel te bezoeken! Tijdens schoolvakanties kan je voor een klein bedrag een rondleiding krijgen. Kaarten zijn verkrijgbaar bij de VVV van Delft (op het station). Lees het blog van The Little Walk of Horrors om meer te weten te komen over deze bijzondere plek.

De Gevangenpoort in Bergen op Zoom

De historische Gevangenpoort in Bergen op Zoom is een spannend en interessant uitje voor jong en oud. Je zou bijna vergeten dat hier vreselijke dingen zijn gebeurd in deze stadsgevangenis in het verleden! De oude gevangenis is ook wel bekend als de Lievevrouwepoort en is het oudste gebouw van de stad. Het werd al gebouwd in de 14de eeuw. De stadsgevangenis deed dienst tot 1931 en ook hier vind je in de muren de namen van de gevangenen nog. Er zijn tours te boeken met gids en er is zelfs een spannende escaperoom in gevestigd!

Stadsgevangenis Enkhuizen

Naast het stadhuis van Enkhuizen vind je de historische stadsgevangenis. Het oudste gedeelte van de gevangenis dateert van 1592. Dat ook de Stadsgevangenis van Enkhuizen naast het stadhuis staat is geen toeval. De Vierschaar zat vaak gevestigd in het stadhuis (of kwam daar bijeen) en ook het schavot werd daar vaak opgebouwd. Het was dus niet zo dat het schavot standaard uitgestald stond, dat werd echt pas gedaan als er iemand gestraft werd.

Andere stadsgevangenissen

Eerder kon je al lezen dat het geen toeval was dat gevangenissen in de buurt van een stadhuis gevestigd waren. Soms waren ze zelfs IN het stadhuis gevestigd. Zo vind je stadsgevangenissen in het stadhuis van Haarlem, van Dordrecht, van Nijmegen en zelfs in het Paleis op de Dam, dat vóór het een paleis werd de functie van stadhuis had. Wil je deze stadsgevangenissen bezoeken? Dan kan dat vaak alleen in combinatie met een stadstour of op bepaalde dagen. Het Paleis op de Dam is wél dagelijks geopend, tenzij onze koning er bezoekers ontvangt. Je vindt hier trouwens ook een Vierschaar en een tribunaal. Werd iemand daar schuldig bevonden? Dan werd het vonnis direct op de Dam uitgevoerd. Juist, daar waar de duiven altijd vrolijk om eten bedelen. Weet je dat ook weer!

Foto’s: The Little Walk of Horrors